Op. Dr. Gökhan OLGAY

Denge en genel tanımıyla var olan pozisyonun devam etmesidir. Vücutta dengeyi sağlayan organ merkezi (santral) sinir sistemidir (SSS). Bunu ayakta durmayı sağlayan kas ve eklemlere yolladığı komutlarla sağlar. SSS’nin vücut pozisyonunu devam ettirebilmesi için önce var olan pozisyonu öğrenmesi gerekir. Demek ki dengede birinci aşama bazı duyu organları tarafından taşınan vücut pozisyon bilgisidir. Bu duyular:

 

1. İç kulaktaki denge organı

2. Görme

3. Derin duyu dediğimiz ayakta durmayı sağlayan bütün kas ve eklemlerden gelen kas gerginlik ve eklem pozisyon bilgileridir.

 

Bu sonuncusu ölçümlenmesi pek mümkün olmadığından iyi bilinmez. Denge uzmanı olan hekimlerin bile sıklıkla ihmal ettiği bir nedendir. Oysa özellikle boyun kas ve eklemlerinden alınan derin duyu bilgileri başın gövdeye göre pozisyonunu belirlediğinden önemlidir. Boyun kas-eklem hastalıklarında (özellikle akut başlangıç veya atak dönemlerinde) ortaya çıkabilen baş dönmelerinin nedeni sanıldığının aksine boyundan geçen, beyin ve beyinciğe kan taşıyan damarların baskı altında kalarak daralması değil anlatılan bu derin duyu mekanizmalarıdır. Elbette ki kan akımını azaltan etkenler de sorun yaratır, ancak bu daha nadir görülür ve belirtiler de daha farklıdır.

Özellikle ani başlayan veya atak yapan görme bozukluklarında tipik baş dönmesinden çok çevreye oryantasyonun bozulması sonucu (kayma hissi, düşme hissi, bastığı yerin şekil değiştirmesi gibi) denge sorunları olabilir. Aslında bu üç duyunun taşıdığı bilgiler arasındaki uyumun bozulduğu her durumda SSS dengeyi sağlamakta güçlük çekmeye başlayabilir. Bunun en tipik örneği hareket hastalığı (taşıt tutması) denilen durumdur. Buna bazı kişilerin daha hassastır. Örneğin hareket halinde bir otomobilde yola bakmayıp, bir şeyler okumaya çalışırsak iç kulaktan giden bilgiler ciddi sarsıntı bildirirken görme duyusu hareketsizlik bildirdiği için bir süre sonra baş dönmesi, bulantı-kusma başlayabilir. Yolu takip ettiğimizde ise duyulardan gelen bilgiler uyumlu olacağından sorun yaşamayabiliriz.

 

İç kulaktaki denge organı vücut pozisyonu ve denge konusunda en hassas olan organdır. Aslında vücut pozisyonu demek yerine baş pozisyonu demek daha doğrudur, çünkü başın gövdeye göre pozisyonunun ne olduğu bilgisini iç kulak algılayamaz. Yalnızca iç kulaktaki denge organının uzaydaki mutlak konumu ve hareketlerini algılar. Bu sırada vücut dik duruyor da olabilir, düşmek üzere de. Bunun için görme ve özellikle de derin duyu verilerine ihtiyaç vardır. İç kulaktaki denge hücrelerinin silia denilen uzantıları iç kulak sıvısının hareketine göre şekil değiştirir. Bu hücrelere, uzantıları tüye benzediği için tüylü hücreler denir. Başın her türlü hareketini algılar ve SSS’ne bildirirler.

 

Dengenin sağlanmasında ikinci aşama bu üç duyu organından gelen bilgilerin sinirler yoluyla SSS’ne taşınması, üçüncü aşama ise uygulayıcı organlara (eklem ve kaslar) gerekli komutların verilmesi için SSS’de değerlendirmesidir. Bu üç aşamada da orta çıkabilecek sorunlar denge bozukluğu ve baş dönmesi yapabilir.

 

GERİ DÖN