Op. Dr. Gökhan OLGAY

Ses gırtlakta bulunan ses telleri tarafından üretilir. Ses telleri kas, bağ dokusu ve bunların üstünü örten epitel dokusudan oluşan kıvrımlar şeklindedir. Nefes alırken açılan ses telleri, ses çıkarırken yanyana gelir ve akciğerden gelen havanın basıncıyla titreşerek sesin oluşmasını sağlar. Üretilen sesin temel frekansı küçük çocuklarda 500 Hz'e kadar çıkar (incelir), yetişkin erkeklerde 100 Hz'e kadar düşer (kalınlaşır). Bu temel frekansdır. Ses tellerini kontrol eden kasları kullanarak ses telinin gerginliği ve kalınlığı değiştirilir ve ses çok daha geniş bir frekans aralığında kullanılabilir. Sese esas rengini veren ise üst solunum sisteminin dokularında oluşan rezonansdır. Dil, küçük dil, yumuşak damak, bademcikler, geniz eti, burun ve sinüsler bu rezonansa katılan doku ve boşluklardır. Bunların herhangi birinde ortaya çıkan değişiklikler sesin rezonansını etkiler. Solunum kaslarının güçsüzlüğü, akciğer kapasitesinin ileri derecede düşmesi gibi nedenler de ses kısıklığı yapabilir. Ancak bunlarda genelde başka şikayetler ön plandadır. Ses kısıklığı denilince esas olarak ses teli hastalıkları anlaşılır.

 

En sık görülen ses kısıklığı nedeni akut larenjit dediğimiz ses telleri iltihabıdır. Genellikle virüs enfeksiyonu söz konusudur. Bazen yoğun kimyasal ve fiziksel tahrişler de akut farenjite neden olabilir. Ses tellerinde kızarıklık ve şişlik vardır. Semptomatik tedaviler ve ses istirahatiyle bir kaç günde iyileşir. 1 hafta-10 günde geçmeyen ses kısıklıkları inceleme gerektirir.

 

Uzamış ses kısıklıklarının altında ya uzamış tahrişler vardır, ya da başka hastalıklar aramak gerekir. Uzamış tahrişin başlıca nedeni laringofaringeal reflü (LFR) dediğimiz boğazı etkileyen reflüdür. Atipik reflü veya gizli reflü de denilen bu hastalıkta mide sorunu hiç olmayabilir. Dolayısıyla hastalar sorunun nasıl olup ta mideden kaynaklandığını anlayamazlar. Oysa sağlıklı midede de asit vardır ve burada sorun midede asit olması değil bu asitin, gazın veya mide içeriğinin boğaza ulaşmasıdır. Dolayısıyla sorun esas olarak bir kasılma anomalisidir ve stresle çok ilişkilidir. LFR bazen tek başına, sıklıkla da başta sigara olmak üzere çevresel faktörler ve sesi kötü kullanmayla beraber kronik larenjit dediğimiz duruma neden olur. Kronik larenjit adından anlaşılacağı gibi aylar hatta yıllarca süren ses kısıklığına neden olur. Ses tellerinde kalıcı bir kalınlaşma ve gırtlağın ses oluşumunu etkileyen bazı bölgelerinde kızarıklık, şişlik, hatta sarkma gibi değişiklikler vardır. Neden olan faktörden kaçınma dışında tedavisi yoktur. Mide sorunu olmasa da mide asitini azaltan ilaçların aylarca kullanılması gerekebilir.

 

Bazen ses tellerinde nodül, polip gibi oluşumlar gelişebilir. Ses teli nodülleri genellikle ses tellerinin birbirine sürtünen kenarlarında kalınlaşma veya ödem sonucu oluşan ve ses tellerinin kapanmasını engelleyen küçük çıkıntılardır. Sıklıkla çift taraflı olurlar. Daha çok sesi kötü kullanmayla ilişkilendirilirler. İyi huylu oluşumlardır. Tedavilerinde ilk tercih edilen yöntem ses terapisidir. Ancak ses terapisinin başarılı olmadığı durumlarda operasyonla nodülün alınması sesi hızla rahatlatır ve konuşma eğitimini de kolaylaştırır. Aralarında histopatolojik olarak pek bir ayırım tespit edilmiş olmasa da ses teli polipleri biraz daha farklı oluşumlardır. Bunlar da iyi huyludur. Daha çok tek taraflı olurlar. Nodüllerin aksine oldukça büyük boyutlara ulaşabilirler. Bazen bir veya her iki ses telinin tamamını tutacak kadar genişleyebilirler. Buna Reinke ödemi denir. Ses teli poliplerinin tedavisinde genellikle operasyon gerekir. LFR ve sigara gibi etkenlerle mücadele de önemlidir. Daha nadir olarak görülen ses teli kistlerinde de tedavi cerrahidir.

 

Ses tellerinde ve gırtlakta bu iyi huylu oluşumlar dışında bazen köyü huylu tümörler de görülebilir. Özellikle yoğun sigara kullanan orta yaş üstünde erkeklerde bunun akla gelmesi gerekir. LFR'nün gırtlak kanserine de neden olabileceği düşünülmektedir. Tümörün ses tellerinin üstünde olması ses kısıklığının erken başlamasını ve erken teşhisi sağlar. Gırtlağın başka kısımlarındaki tümörler ses kısıklığı yapmadıklarından, bazen çok gecikmiş olarak teşhis edilebilirler.

 

Ses kısıklığının bir başka nedeni fonksiyonel ses kısıklığı dediğimiz ses tellerini kontrol eden kasların yanlış kullanılması sonucu ortaya çıkan durumdur. Psikolojik veya nörolojik nedenleri olabilir. Çok çeşitli tipleri vardır. Tedavide ses terapisi iyi sonuç verebilir. Kas spazmına bağlı olanlarda botilinum toksini (botox) enjeksiyonu yararlı olabilir. Nörolojik hastalıklara bağlı olanlarda ilgili hastalığın tedavisi gerekir.

 

Ses tellerinin bazı yapısal şekil bozuklukları da ses kısıklığı yapabilir. En iyi bilinenleri sulkus vokalis denilen ses telinde uzunlamasında bir oluk oluşmasıdır. Ses telini örten epitel dokusunun çökerek alttaki dokuya yapışması sonucu olur. Nedeni iyi bilinmez. Bazen ses teli ameliyatlarından sonra da benzer durumlar ortaya çıkar. İğ şeklinde kapanan ses telleri benzer başka ses kısıklığı nedenidir. Bunların tedavisinde öncelikle ses terapisi denenir. Yarar görmeyen hastalara operasyon önerilebilir. Yaşlanmaya bağlı ses kısıklığı daha çok ses tellerinde ortaya çıkan doku kaybıyla ilişkilidir. Elbette yaşlanma fizyolojisinin başka pek çok etkisi de vardır.

 

Ses teli felçleri ses kısıklığı yapan önemli nedenlerden biridir. Ses tellerinin hareketini sağlayan sinirlerin beyinden gırtlağa kadar olan seyrinde bir sorun olduğunu düşündürür. Gırtlağın üst ve alt sinirleri vardır. Üst sinir daha çok duyu almaya yarar. Ses tellerinin hareketini büyük oranda alt sinir kontrol eder. En sık görülen alt gırtlak sinirinin felcidir. Bunda felç olmuş ses teli orta hattın hemen yanında hareketsiz kalır. Ses teli felçlerinde boyun ve üst göğüs boşluğu incelemeleri şarttır. Özellikle sol ses teli siniri göğüs kafesinin içine kadar inip sonra yukarı çıktığından bazen akciğer kanserinin belirtisi sol ses teli felci olabilir. Ses teli felci iki taraflı olursa ciddi nefes darlığına neden olur ve genelde acil müdahale gerektirir. İki taraflı alt gırtlak siniri felci hemen hemen her zaman tiroid ameliyatlarının komplikasyonu sonucu olur. Bazen nedeni bulanamayan ses teli felçleri görülmektedir. Bunlar çoğu kez kendiliğinden iyileşir. Bazen de nörolojik hastalıklara bağlı ses teli felci olabilir. Bunların seyri altta yatan nörolojik hastalığın seyrine bağlıdır.